Otomotiv sektöründe üretim ve istihdam
Dr. Necdet Kenar
Otomotivde üretimi etkileyen krizler, istihdamı da
etkilemektedir. 2008’den 2009’a, ISO 500’de bulunan otomotiv firmalarında istihdam
yüzde 25 azalmıştır. 2010 ve 2011’deki artışlarla sektör istihdam kayıplarını
fazlasıyla karşılamıştır. Ancak, 2012’de otomotiv sektörüne yönelik beklentiler
pek parlak değil; hem iç pazar hem dış pazarda daralma beklentisi hâkim.
Otomotiv sektörü, üretim, ihracat,
istihdam, vergi gelirleri açısından imalat sanayi içinde en önde gelen
sektördür. Ayrıca sektör, etkileşimde bulunduğu demir-çelik,
elektrik-elektronik, petro-kimya, cam, tekstil gibi imalat sektörleri, tarım
sektörü ve ulaştırma, ticaret, finans ve sigorta gibi hizmet sektörleri ile
ekonominin motor gücüdür. Otomotiv
sektörünün imalat sanayi üretimi içindeki payı yüzde 10’a yakındır ki bu oran,
imalat sanayi sektörler ortalamasının iki katından fazladır. Aynı zamanda
otomotiv sektörü ihracat şampiyonudur. 2011’de 20,4 milyar dolara ulaşan sektör
ihracatı, tek başına toplam ihracatın yüzde 17,6’sını oluşturur.
400 bin kişiye istihdam
İstihdam açısından da sektör
ülkemizde önemli bir yere sahiptir. Türkiye’de 2008’de ana sanayide 47 bin, yan
sanayide 203 bin olmak üzere yaklaşık 250 bin kişinin istihdam edildiği ve bu
sayının dağıtım pazarlama ve satış ağlarındaki çalışanlarla toplam 400 bin kişi
olduğu tahmin edilmiştir
[1]
.
İstihdamın niteliği açısından da sektörün önemi yadsınamaz. Acımasız bir
küresel rekabetin yaşandığı sektörde ana ve yan sanayi başarılı olabilmek için
nitelikli ve yüksek becerili işgücü istihdam etmek zorundadır.
İmalat sektörü içinde kayıt
dışılığın en düşük, çalışan kıdem yılının en yüksek, iş sağlığı ve güvenlik
kültürünün en yaygın olduğu sektördür. Ayrıca sektör, üretimde en yüksek
verimliliğe ve en etkin iş süreçlerine sahiptir. Yalın üretim ve yalın
organizasyon, anında-zamana dayalı üretim, kaizen, kalite yönetim sistemleri,
altı sigma vb. teknikleri başarıyla uygulamaktadır. Bu özelliği ile sektör
diğer sektörler için öncü ve örnek olmakta, önemli bir pozitif dışsallık
yaratmaktadır.
2011 yılı üretim rekoru
Ülke ekonomisi, istihdamı ve refahı
açısından yüksek öneme sahip otomotiv sektörü, iç ve dış krizlerden ve küresel
rekabetten en fazla etkilenen sektördür. 1994, 1999 ve 2001 krizleri iç pazarı
daraltarak otomotiv üretimini önemli ölçüde azaltmıştır. 2003’ten itibaren
istikrarlı bir büyüme trendi yakalayan sektör, üretimini 2008’de 1 milyon 172
bine çıkarmıştır. 2008 küresel krizi ile darbe alan sektör üretimi, 2009’da
yüzde 25 azalma ile 884 bine düşmüş; 2010’da ise yüzde 26 artış ile 1 milyon
125 bine çıkmıştır. 2011’de ise rekor kırarak traktör dahil toplam üretim 1 milyon 234 bine ulaşmıştır.
Otomotivde üretimi etkileyen
krizler, istihdamı da etkilemektedir. Krizin neden olduğu talep daralması
sonucu üretimi durduran veya azaltan firmalar; nitelikli personelini
kaybetmemek için bir süre kısa çalışma, ücretli ve ücretsiz izin gibi yöntemleri
uygulasalar da, krizin uzaması ile işçi çıkarmak zorunda kalmaktadır. Nitekim
ISO 500 Büyük Sanayi Kuruluşu içinde bulunan otomotiv ana ve yan sanayi
firmaları çalışan sayısı; 2008’de 38 firmada 75 bin 884 iken, 2009’da 37
firmada yaklaşık yüzde 25 azalma ile 57 bin 380’e düşmüştür. 2010 ve 2011’deki
artışlarla otomotiv sektörünün istihdam kayıplarını fazlasıyla karşıladığı
tahmin edilmektedir.
2012 yılı endişeli bekleyişler…
Ancak, 2012’de otomotiv sektörüne
yönelik beklentiler pek parlak değil; hem iç pazar hem dış pazarda daralma
beklentisi hâkim. Ekonomiyi soğutmaya yönelik Merkez Bankası kararları ve ÖTV
artışları iç pazardaki talebin küçülmesine; en önemli ihracat pazarı Avrupa’da
beklenen durgunluk da dış talebin küçülmesine sebep olacaktır. Otomotiv
araçlarına olan talebin daralmasının, sektörün üretimi ve istihdamını
azaltacağı aşikârdır. 2012’de sektörde yaşanması beklenen üretim ve istihdam
kayıplarının telafisi için sektör temsilcileri ve hükümet yetkilileri, sektöre
yönelik destek tedbirlerini görüşmeye başlamalıdır. Testi kırılmadan çare
aramak, üretim ve istihdam kayıplarını ve neden olduğu maliyeti azaltacaktır.